کتاب نگین انگشتری ایران؛ کاشان

کاشان

موقعیت اقلیمی پیرامون کاشان از هفت هزار سال پیش تاکنون تغییر فاحشی کرده باشد. کویر نمک پیش از پیدایش دریا بوده است و زمینی که امروز سیلک و کاشان بر آن قرار دارند، روزگاری در زیر دریا قرار داشته‌است و روزگاری نیز کرانه دریا بوده است. فرض بر این است که کرانه‌های دریاهای خشکیده پوشیده از مرغزار باشد؛ اما از یک‌سو، دوره مورد بحث ما از دوره مرغزار بسیار فاصله گرفته است و از دیگر سوی، هنوز مشخص نیست که منطقه کاشان چقدر در چارچوب این فرضیه می‌گنجد. اگر کویرهای کاشان مرغزار می‌بودند، لازم می‌بود که امروزه ذخیره نمک در این کویرها به مراتب کمتر باشد.

اما به قیاس می توان گفت که کاشان شش هزار سال پیش نمی‌توانداز نظر اقلیمی تفاوت فاحشی با امروز داشته باشد. نکته‌ای که در این‌جا بی‌نیاز از یادآوری آن نیستیم، این است که بسیاری از دست‌آوردهای باستان شناسان از سیلک مربوط به اواخر هزاره‌ دوم و هزاره اول پیش از میلاد است. دست‌کم، بررسی لشکرکشی‌های اسکندر مقدونی در ایران نشان می‌دهد که ایران زمان او از نظر آب و هوا تفاوت آشکار و چندانی با ایران امروز نداشته است. تفاوت‌ها بیش‌تر ناشی از دست بشر است تا دست طبیعت. اما در ایران امروز هم اگر هزاران هکتار درخت با دست بشر از میان رفته است، با دست همین بشر هزاران هکتار و بیش‌تر باغ، از زمین سر بیرون آورده‌اند. و شاید سال‌خوردگان شهادت دهند که کاشان امروز بسیار سرسبزتر از کاشان کودکی آنان است!‎

 سیلک

بدون نگاهی کوتاه به تاریخ پیش از اسلام کاشان نمیتوان در فضای کاشان، که خودبه‌خود برای سده‌های نخستین دوره اسلامی، تاریخی نانوشته دارد قرار گرفت و نفس کشید.
تاریخ پیش از اسلام کاشان از دو بخش پیش از تاریخ و تاریخی درست شده است که در منابع مربوط به ایران باستان جای نام آن خالی است.
دست‌آوردهای باستان‌شناسی فراتر از هزاره‌های پنجم پیش از میلاد به این سو، در نیمه سده بیستم میلادی از سیلک پیش از تاریخ؛ ناگهان دیار کاشان را به صورت کهن‌ترین زیستگاه ایرانی و شاید بستری درآورد و مطرح کرد و همان‌گونه که در پیش‌گفتار اشاره کردیم، از کاشان نگین انگشتری تاریخ ایران را تراشید.
در سه کیلومتری جنوب‌غربی کاشان کهن، میان کاشان و فین، دو تپه باستانی سیلک در کاشان  با فاصله ششصد متر از یک‌دیگر قرار دارند.
سیلک را سیالک، سی‌ارگ و سپیدارگ هم خوانده‌اند. سیلک می‌تواند شکل نهایی و کوتاه‌شده سی‌ارگ نیز باشد. با توجه به اینکه سیلک پس از حفاری‌های 1933 تا 1938 به روشنایی تاریخ کشیده شده است، بعید به نظر نمی‌رسد که سیلک از دو نان متأخر درست بوده باشد.
ناگزیریم برای پرداختن به تاریخ کاشان پیش از اسلام، به کمک شاخ شکسته بزی بر سفالی شکسته و زنگاربسته که از گوری گمنام یافته‌ایم به تاریخ مردمی دست یابیم که جز شکسته بسته‌هایی از ابزار زندگی آنان چیزی بر جای نمانده است.