نقد و بررسی
کتاب تاریخ علم ادیان
تاریخ علم ادیان «religions history-of-»
«الملل والنحل»
تاریخ علم تاریخ ادیان «religions-history-of» و یا «comparative-religions» به اصطلاح امروز عبارت است از مطالعه و پژوهشی بی‌طرفانه با روشی منظم و علمی در ادیان مختلف بشر و تعیین وجوه مشابهت و مباینت بین آن‌ها و جست‌وجو در مبادی و اصول و یا در اعمال و فروع آن‌ها که هر یک از ادیان آن‌ها را دارا هستند.
کلمه‌ی «بی‌طرفانه» در این تعریف درخور توجه است، زیرا پژوهشی که در مراکز علمی جدید نظیر دانشگاه‌ها و فرهنگستان‌های آزاد جهان در فن «تاریخ ادیان» انجام می‌شود. با پژوهشی که در مدارس عالی مذهبی مدرسه‌ی واتیکان رم یا جامع الازهر مصر یا مدرسه ی هندویی بنارس و مدرسه‌های دینی ایران انجام می‌گیرد، متفاوت هستند.
آن‌چه در مدرسه‌ی هندوئیزم بنارس درس داده می‌شود و یا قصد معلمین و اساتید مدرسه‌ی واتیکان و یا نزد مسلمانان در مدارس، جامع‌الازهر در قاهره و یا دارالعلوم دیوبند در هند و معاهد علمی عراق؛ همه‌ی مطالعات و تحقیقات به منظور اثبات برتری دین و آیین خود و ابطال عقاید و آیین و مذهب دیگر مردم جهان است، ولی در دانشکده‌های لائیک جهان با بی‌طرفی، تاریخ ادیان مطالعه می‌شود تا بدانند هر یک از آن‌ها چگونه و در چه شرایط زیستی بشر پدید آمده و سیر تحول در آن‌ها و وجوه اختلاف و اشتراک آنان با یک‌دیگر چگونه بوده است؟
فایده‌ی تاریخ ادیان
چون اندیشه‌های باطنی و عاطفه‌های نفسانی نزد همه‌ی اقوام و ملل انسانی در سراسر تاریخ زندگی بشر در طول زمان و دوره‌های مختلف و در تمام مرحله‌های تمدن و فرهنگ به صورت و نوع خاص منطقه‌ای شکل گرفته و به وجود آمده است، از این‌رو مطالعه و تحقیق در این زمینه و مذاهب مربوط به آنان، علاوه بر دست‌یابی به حقیقت امر، در فهم قواعد و درک نوامیس ذهنی جامعه‌ی بشری، آگاهی به سیر تکاملی و ارتقای فکری و تمدن انسان را نیز سبب می شود.
«تاریخ ادیان» به عنوان یک علم، تاریخ تمدن و اندیشگی بشری را از نظر جامعه‌شناسی و تاریخ تحولات اجتماعی و فرهنگی و جغرافیای انسانی و بالاخره از نظر فلسفه‌ی محض، مورد بررسی قرار داده و محل توجه دانشمندان علوم انسانی بوده است.
علم در جهان امروز می‌خواهد بر طبق اصول منظمی در مبدأ ادیان جهان بحث کند و نقاط تاریک آن را روشن سازد و سپس تحولات آن را بیان کند. تاریخ ادیان به سبک جدید، علم تازه‌ای است که یک قرن و نیم از عمر ان بیش‌تر نمی‌گذرد و هنوز سیر تکاملی آن در دانشگاه‌های جهان از مرحله‌ی نخستین فراتر نرفته است، ولی از آن‌جایی که توجه و اقبال دانشمندان و انسان‌شناسان به این علم شریف روز‌افزون است و دامنه‌ی پژوهش در این رشته، دائماٌ رو به ترقی و تزاید می‌رود، می‌توان گفت که عن‌قریب، این علم جوان توسعه و تکامل بسیار حاصل خواهد کرد و آتیه‌ی درخشانی خواهد داشت. از برکت این علم لطیف، روح انسانی از قیود اوهام و تعصّبات اعصار جاهلیّت که یادگار عهد خرافی دوره‌ی بدویّت حیات اوست، آزاد خواهد شد و به حقیقت دست خواهد یافت.
کتاب تاریخ ادیان علی‌اصغر حکمت را آخرین بار چاپ‌خانه‌ی ابن‌سینا، در سال 1341 به چاپ رسانید و دیگر چاپ مجدد نداشت. نشر پژواک کیوان افتخار دارد که دومین ناشری است که این اثر ارزشمند را پس‌از 47 سال در سال 1388 به چاپ رسانیده و انتشار داده است.
علی‌اصغر حکمت
در 1271 شمسی در شیراز به دنیا آمد. تحصیلات علوم قدیم، مقدمات ادبیات فارسی و عربی را در مدرسه‌های علمیه و منصوریه‌ی شیراز فراگرفت. سپس در کالج آمریکایی به تحصیل ادامه داد. در سال 1309 خورشیدی برای تکمیل تحصیل به فرانسه عزیمت کرد و از دانشگاه سوربن پاریس در رشته‌ی ادبیات فارغ‌التحصیل شد. وی در سوم شهریور 1359 در تهران درگذشت و در آرامگاه خانوادگی خود در باغ طوطی شهر ری به خاک سپرده شد.
حکمت از سال 1299 تا 1344 خورشیدی در مناصب و مقام‌های بالای دولتی، چون وزیر فرهنگ، آموزش و پرورش فعلی کار کرده است. دانشگاه تهران از اولین مؤسسه‌های آموزشی کشور است که طرح آن در تاریخ هشتم تیرماه 1311 خورشیدی از سوی وی مطرح شد. ازجمله مناصب دیگر وی؛ عهده‌داری وزیر کشور، بهداری، دادگستری، و امور خارجه بوده‌است.
حکمت هیچ‌گاه از فعالیت‌های فرهنگی دور نشد و سال‌ها ریاست دانشگاه، رییس کمسیون ملی یونسکو در ایران و رییس هیأت نمایندگی ایران در کنفرانس عمومی یونسکو را به عهده داشت. وی از نخستین اعضای فرهنگستان ایران و بنیان‌گذار مجله‌ی تعلیم و تربیت بود.
از آثار فرهنگی علی‌اصغر حکمت:
تاریخ علم ادیان
سرزمین هند
ترجمه‌ی تاریخ جامع ادیان از جان. بی. ناس
ترجمه‌ی الواح بابل از E. chiera
می توانید به کتاب زیر مراجعه کنید:
